Chỉ số tự do kinh tế (Index of Economic Freedom): Bảng xếp hạng tự do kinh tế toàn cầu

Chỉ số tự do kinh tế (Index of Economic Freedom) được công bố hàng năm kể từ năm 1995 bởi The Heritage Foundation và The Wall Street Journal để đo lường mức độ tự do kinh tế. Thông qua chỉ số tự do kinh tế và bảng xếp hạng tự do kinh tế toàn cầu, chúng ta có thể thấy được những khu vực thịnh vượng nhất là những khu vực có chỉ số tự do kinh tế cao nhất, như Hồng Kông hoặc Singapore; và những khu vực có chỉ số tự do kinh tế thấp nhất là những khu vực nghèo nhất, như Cuba, Triều Tiên và Venezuela.

Tự do kinh tế là gì?

Tự do kinh tế là quyền cơ bản của mỗi con người để kiểm soát sức lao động và tài sản của chính mình. Trong một xã hội tự do về kinh tế, các cá nhân tự do làm việc, sản xuất, tiêu dùng và đầu tư theo cách mà họ muốn. Trong các xã hội tự do về kinh tế, các chính phủ cho phép lao động, vốn và hàng hóa tự do lưu thông, và không có sự chèn ép hay giới hạn tự do ngoại trừ những giới hạn tối thiểu cần thiết để họ bảo vệ và duy trì sự tự do đó.

Phương pháp tính chỉ số tự do kinh tế

Chỉ số tự do kinh tế được tính dựa trên 12 thành phần tự do kinh tế, chia thành 4 nhóm: Nền pháp quyền, Quy mô Chính phủ, Hiệu quả Điều tiết, Thị trường Tự do. Dữ liệu cho nghiên cứu được thu thập từ các tổ chức uy tín như World Bank, IMF, Economist Intelligence Unit và Transparency International. Mỗi chỉ số tự do được đo theo thang điểm 100 (từ 0 – 100 điểm), với 0 là ít tự do nhất và 100 là tự do nhất. Điểm số 100 là báo hiệu của một môi trường tự do hay các chính sách có lợi nhất để dẫn đến tự do kinh tế

Nhóm 1: Nền pháp quyền (Rule of Law)

Quyền tư hữu (Property Rights)

Quyền tư hữu đánh giá mức độ tự do mà khung pháp lý của một quốc gia cho phép các cá nhân tư hữu tài sản, được đảm bảo bởi những quy định rõ ràng và được chính phủ thực thi một cách hiệu quả. Chỉ số được công bố dựa trên sự kết hợp giữa dữ liệu khảo sát và các đánh giá độc lập từ phía tổ chức The Heritage Foundation, qua đó cung cấp một thang đo định lượng về mức độ bảo vệ của luật pháp quốc gia cho quyền tư hữu tài sản của người dân, và hiệu lực của những luật pháp đó.

Điểm số quyền tư hữu được tính bằng số trung bình cộng (không đặt trọng số) của 5 yếu tố phụ, gồm:

Quyền tư hữu tài sản vật lý,
Quyền sở hữu trí tuệ,
Mức độ bảo vệ nhà đầu tư,
Nguy cơ bị tước đoạt tài sản,
Chất lượng quản lý đất đai.

Hiệu quả tư pháp (Judicial Effectiveness)

Để bảo vệ các quyền của công dân khỏi những hành vi bất hợp pháp của người khác cần thiết phải có những khung pháp lý hiệu quả. Hiệu quả tư pháp đòi hỏi các hệ thống tư pháp phải có tính hiệu quả và công bằng để đảm bảo luật pháp được tôn trọng một cách tuyệt đối.

Điểm số hiệu quả tư pháp được tính bằng số trung bình cộng (không đặt trọng số) của 3 yếu tố phụ, gồm:

Mức độ độc lập của bộ máy tư pháp,
Chất lượng của quá trình tư pháp,
Khả năng có được các quyết định tư pháp thuận lợi.

Chính phủ liêm chính (Government Integrity)

Tham nhũng làm xói mòn tự do kinh tế thông qua việc đem đến sự ép buộc và bất ổn vào các mối quan hệ kinh tế. Mối quan tâm lớn nhất ở đây chính là sự tham nhũng mang tính hệ thống của các cơ quan chính phủ làm ảnh hưởng đến việc ra quyết định thông qua tham ô, hối lộ, mua chuộc, tống tiền, gia đình trị, sự thân hữu, nâng đỡ.

Điểm số chính phủ liêm chính được tính bằng số trung bình cộng (không đặt trọng số) của 6 yếu tố phụ, gồm:

Sự tín nhiệm của công chúng đối với các chính trị gia,
Thanh toán các khoản không theo quy tắc và hối lộ,
Sự minh bạch khi hoạch định chính sách của chính phủ,
Không tham nhũng,
Nhận thức về tham nhũng,
Tính minh bạch trong hoạt động chính phủ và trong công vụ.

Nhóm 2: Quy mô chính phủ (Government Size)

Gánh nặng thuế (Tax Burden)

gánh nặng thuế phản ánh mức thuế suất biên trên thu nhập cá nhân lẫn doanh nghiệp, và mức thuế chung (bao gồm các loại thuế gián thu và trực thu được áp bởi các cấp chính quyền) dưới dạng tỷ lệ phần trăm tổng sản phẩm quốc nội (GDP).

Điểm số gánh nặng thuế được tính dựa trên 3 yếu tố phụ, gồm:

Thuế suất biên cao nhất của cá nhân,
Thuế suất biên cao nhất của doanh nghiệp,
Tỷ lệ phần trăm gánh nặng thuế trên GDP.

Chi tiêu chính phủ (Government Size/Spending)

Chi tiêu chính phủ thể hiện mức độ chi tiêu của chính phủ tính theo phần trăm GDP, bao gồm việc tiêu thụ và điều động ngân sách. Thực tế, không có căn cứ nào để xác định mức chi tiêu tối ưu cho một chính phủ, mà nó sẽ tùy thuộc vào các yếu tố từ văn hóa, địa lý, thiên tai đến mức độ phát triển kinh tế. Tuy nhiên, trong nhiều thời điểm, chi tiêu chính phủ trở thành gánh nặng không thể tránh khỏi dẫn đến lãng phí tài nguyên và đánh mất hiệu quả kinh tế. Chính phủ chi tiêu quá đà sẽ gây thâm hụt ngân sách kinh niên và tích tụ nợ công.

Việc tính điểm theo cách tính chi tiêu càng nhiều, điểm số càng thấp (với chi tiêu bằng 0 làm điểm chuẩn) sẽ không thực tế, vì một số quốc gia kém phát triển, đặc biệt là ở một số quốc gia mà năng lực của chính phủ yếu kém, có thể nhận được điểm số cao một cách giả tạo. Chất lượng dịch vụ công của các chính phủ này thường ít hoặc kém chất lượng, do đó, các quốc gia này sẽ có khả năng nhận điểm số thấp ở các yếu tố tự do kinh tế khác như quyền tư hữu, tự do tài chính, tự do đầu tư. Vì thế, chi tiêu chính phủ gần bằng 0 sẽ bị “phạt nhẹ”, chi tiêu quá 30% GDP thì điểm số sẽ giảm mạnh, và chi tiêu quá 58% GDP sẽ nhận điểm 0.

Tình hình tài khóa (Fiscal Health)

Bội chi ngân sách và nợ công gia tăng gây ra bởi việc quản lý ngân sách yếu kém của chính phủ sẽ làm xấu đi tình hình tài khóa của quốc gia, từ đó dẫn đến sự bất ổn về kinh tế và kinh tế vĩ mô.

Nợ là sự tích lũy của thâm hụt ngân sách theo thời gian. Về lý thuyết, việc huy động vốn cho chi tiêu công sẽ có những đóng góp tích cực cho việc đầu tư sản xuất và phát triển kinh tế. Tuy nhiên, nợ công gia tăng do thiếu hụt ngân sách kéo dài, đặc biệt là việc chi tiêu cho tiêu dùng chính phủ hay các khoản thanh toán, thường làm suy giảm tăng trưởng năng suất chung và khiến nền kinh tế trì trệ hơn là thúc đẩy phát triển.

Điểm số tình hình tài khóa được tính dựa trên 2 yếu tố phụ, gồm:

Tỷ lệ các khoản thâm hụt trung bình trên GDP (chiếm 80% điểm số),
Tỷ lệ nợ công trên GDP (chiếm 20% điểm số).

Nhóm 3: Hiệu quả Điều tiết (Regulatory Efficiency)

Tự do kinh doanh (Business Freedom)

Thành phần tự do kinh doanh đo lường mức độ mà các môi trường pháp lý và cơ sở hạ tầng làm hạn chế sự hiệu quả trong hoạt động của các doanh nghiệp, bao gồm các yếu tố ảnh hưởng đến việc thành lập, vận hành và giải thể doanh nghiệp.

Điểm số tự do kinh doanh được tính dựa trên 13 yếu tố phụ (không trọng số), gồm:

Thủ tục thành lập doanh nghiệp,
Thời gian để thành lập doanh nghiệp,
Chi phí thành lập doanh nghiệp,
Vốn tối thiểu thành lập doanh nghiệp,
Thủ tục xin giấy phép,
Thời gian xin giấy phép,
Chi phí xin giấy phép,
Thời gian để giải thể doanh nghiệp,
Chi phí giải thể doanh nghiệp,
Tỷ lệ thu hồi nợ (của các chủ nợ) khi giải thể doanh nghiệp,
Thủ tục tiếp cận với nguồn điện,
Thời gian để tiếp cận với nguồn điện,
Chi phí tiếp cận với nguồn điện.

Tự do lao động (Labor Freedom)

Thành phần tự do lao động xem xét các khía cạnh khác nhau của khung quy định và pháp lý trong thị trường lao động của một quốc gia, bao gồm các quy định về tiền lương tối thiểu, các luật ngăn chặn sa thải lao động, thủ tục thôi việc, các quy định ràng buộc về tuyển dụng, và giờ làm việc và tỷ lệ tham gia lực lượng lao động (nhằm thể hiện cơ hội việc làm trong thị trường lao động).

Điểm số tự do lao động được tính dựa trên 7 yếu tố phụ (không trọng số), gồm:

Tỷ lệ tiền lương tối thiểu trên giá trị gia tăng trung bình một công nhân,
Trở ngại khi thuê thêm nhân công,
Giờ lao động cứng nhắc,
Khó khăn trong việc sa thải nhân sự dư thừa,
Thời gian thông báo nghỉ việc bắt buộc (về mặt pháp lý),
Trợ cấp thôi việc bắt buộc (về mặt pháp lý),
Tỷ lệ tham gia lực lượng lao động.

Tự do tiền tệ (Monetary Freedom)

Đánh giá mức độ can thiệp vi mô của chính phủ nhằm kiểm soát giá cả và lạm phát.

Điểm số tự do tiền tệ được tính dựa trên 2 yếu tố phụ, gồm:

Bình quân gia quyền của tỷ lệ lạm phát trong 3 thập niên gần nhất,
Những kiểm soát về giá cả.

Nhóm 4: Thị trường Tự do (Open Markets)

Tự do thương mại (Trade Freedom)

Tự do thương mại đo lường mức độ các hàng rào thuế quan và phi thuế quan ảnh hưởng đến việc xuất – nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ.

Điểm số tự do thương mại được tính dựa trên 2 yếu tố phụ, gồm:

Tỷ lệ thuế nhập khẩu bình quân theo lưu lượng thương mại,
Các hàng rào phi thuế quan.

Tự do đầu tư (Investment Freedom)

Một quốc gia tự do về kinh tế sẽ không có những hạn chế đối với dòng vốn đầu tư. Các cá nhân và doanh nghiệp được phép tự do lưu thông các nguồn tài nguyên trong những hoạt động cụ thể, bất kể phạm vi trong và ngoài lãnh thổ quốc gia, mà không có bất cứ sự hạn chế nào.

Tuy nhiên, trong thực tế, hầu hết các quốc gia đều có những hạn chế về đầu tư khác nhau: một số thì ban hành các quy định về đầu tư trong và ngoài nước; một số thì giới hạn hoạt động ngoại hối; một số thì hạn chế việc thanh toán, chuyển khoản và giao dịch vốn; thậm chí, một số quốc gia còn ban hành lệnh cấm đầu tư nước ngoài ở một số ngành công nghiệp nhất định.

Từ điểm số lý tưởng 100, các quốc gia sẽ bị trừ dần điểm số tự do đầu tư nếu:

Có những hạn chế trong nguyên tắc đối xử quốc gia đối với đầu tư nước ngoài,
Hạn chế trong quy định đầu tư nước ngoài,
Hạn chế quyền sở hữu đất,
Hạn chế đầu tư theo ngành,
Sung công các tài sản đầu tư mà không đền bù thỏa đáng,
Kiểm soát ngoại hối,
Kiểm soát vốn.

Tự do tài chính (Financial Freedom)

Tự do tài chính là một chỉ báo về hiệu quả hoạt động của hệ thống ngân hàng cũng như là một thước đo sự độc lập khỏi việc kiểm soát và can thiệp của chính phủ trong lĩnh vực tài chính. Việc xuất hiện sở hữu Nhà nước trong ngân hàng và các tổ chức tài chính khác sẽ làm giảm sự cạnh tranh và thường làm giảm mức độ tiếp cận với tín dụng.

Trong một môi trường ngân hàng và tài chính lý tưởng mà mức độ can thiệp chính phủ là tối thiểu, việc giám sát ngân hàng trung ương và quy định đối với các tổ chức tài chính chỉ dừng lại ở việc thực thi các nghĩa vụ hợp đồng và ngăn chặn vấn đề gian lận. Tín dụng được phân phối theo điều kiện thị trường và chính phủ không sở hữu các tổ chức tài chính. Các tổ chức tài chính cung cấp các loại dịch vụ tài chính khác nhau cho các cá nhân và công ty. Các ngân hàng được tự do kéo dài thời hạn tín dụng, chấp nhận tiền gửi, thực hiện các hoạt động thanh toán bằng ngoại tệ. Các tổ chức tài chính nước ngoài có thể hoạt động tự do và được đối xử công bằng như các tổ chức trong nước.

Từ điểm số lý tưởng 100, các quốc gia sẽ bị trừ dần điểm số tự do tài chính nếu:

Mức độ quy định chính phủ trong dịch vụ tài chính cao,
Mức độ can thiệp của chính phủ vào ngân hàng và các công ty tài chính cao thông qua sở hữu trực tiếp và gián tiếp,
Mức độ ảnh hưởng của chính phủ lên việc phân bổ tín dụng cao,
Mức độ phát triển của thị trường vốn và thị trường tài chính thấp,
Giới hạn cạnh tranh với nước ngoài.

Bảng xếp hạng tự do kinh tế toàn cầu năm 2018

HẠNG	QUỐC GIA	CHỈ SỐ TỰ DO	SO VỚI NĂM TRƯỚC
1	Hồng Kông	90.2	+0.4
2	Singapore	88.8	+0.2
3	New Zealand	84.2	+0.5
4	Thụy Sĩ	81.7	+0.2
5	Úc	80.9	-0.1
6	Ireland	80.4	+3.7
7	Estonia	78.8	-0.3
8	Anh Quốc	78.0	+1.6
9	Canada	77.7	-0.8
10	Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất	77.6	+0.7
11	Iceland	77.0	+2.6
12	Đan Mạch	76.6	+1.5
13	Đài Loan	76.6	+0.1
14	Luxembourg	76.4	+0.5
15	Thụy Điển	76.3	+1.4
16	Georgia	76.2	+0.2
17	Hà Lan	76.2	+0.4
18	Hoa Kỳ	75.7	+0.6
19	Lithuania	75.3	-0.5
20	Chile	75.2	-1.3
21	Mauritius	75.1	+0.4
22	Malaysia	74.5	+0.7
23	Na Uy	74.3	+0.3
24	Cộng hòa Séc	74.2	+0.9
25	Đức	74.2	+0.4
26	Phần Lan	74.1	+0.1
27	Hàn Quốc	73.8	-0.5
28	Latvia	73.6	-1.2
29	Qatar	72.6	-0.5
30	Nhật Bản	72.3	+2.7
31	Israel	72.2	+2.5
32	Áo	71.8	-0.5
33	Macedonia	71.3	+0.6
34	Macau	70.9	+0.2
35	Botswana	69.9	-0.2
36	Vanuatu	69.5	+2.1
37	Romania	69.4	-0.3
38	Uruguay	69.2	-0.5
39	Rwanda	69.1	+1.5
40	Jamaica	69.1	-0.4
41	Kazakhstan	69.1	+0.1
42	Colombia	68.9	-0.8
43	Peru	68.7	-0.2
44	Armenia	68.7	-1.6
45	Ba Lan	68.5	+0.2
46	Malta	68.5	+0.8
47	Bulgaria	68.3	+0.4
48	Cyprus	67.8	-0.1
49	Saint Vincent và Grenadines	67.7	+2.5
50	Bahrain	67.7	-0.8
51	Saint Lucia	67.6	+2.6
52	Bỉ	67.5	-0.3
53	Thái Lan	67.1	+0.9
54	Panama	67.0	+0.7
55	Hungary	66.7	+0.9
56	Kosovo	66.6	-1.3
57	Costa Rica	65.6	+0.6
58	Thổ Nhĩ Kỳ	65.4	+0.2
59	Slovakia	65.3	-0.4
60	Tây Ban Nha	65.1	+1.5
61	Philippines	65.0	-0.6
62	Jordan	64.9	-1.8
63	Mexico	64.8	+1.2
64	Slovenia	64.8	+5.6
65	Albania	64.5	+0.1
66	Dominica	64.5	+0.8
67	Azerbaijan	64.3	+0.7
68	Montenegro	64.3	+2.3
69	Indonesia	64.2	+2.3
70	Vương quốc Brunei	64.2	-5.6
71	Pháp	63.9	+0.6
72	Bồ Đào Nha	63.4	+0.8
73	Guatemala	63.4	+0.4
74	Bahamas	63.3	+2.2
75	El Salvador	63.2	-0.9
76	Tonga	63.1	+0.1
77	Nam Phi	63.0	+0.7
78	Cộng hòa Kyrgyz	62.8	+1.7
79	Ý	62.5	0
80	Serbia	62.5	+3.6
81	Kuwait	62.2	-2.9
82	Paraguay	62.1	-0.3
83	Uganda	62.0	+1.1
84	Fiji	62.0	-1.4
85	Côte d’Ivoire	62.0	-1.0
86	Morocco	61.9	+0.4
87	Bhutan	61.8	+3.4
88	Seychelles	61.6	-0.2
89	Cộng hòa Dominica	61.6	-1.3
90	Samoa	61.5	+3.1
91	Bosnia và Herzegovina	61.4	+1.2
92	Croatia	61.0	+1.6
93	Oman	61.0	-1.1
94	Honduras	60.6	+1.8
95	Burkina Faso	60.0	+0.4
96	Cabo Verde	60.0	+3.1
97	Tanzania	59.9	+1.3
98	Ả Rập Saudi	59.6	-4.8
99	Tunisia	58.9	+3.2
100	Nicaragua	58.9	-0.3
101	Campuchia	58.7	-0.8
102	Guyana	58.7	+0.2
103	Namibia	58.5	-4.0
104	Nigeria	58.5	+1.4
105	Moldova	58.4	+0.4
106	Tajikistan	58.3	+0.1
107	Nga	58.2	+1.1
108	Belarus	58.1	-0.5
109	Gabon	58.0	-0.6
110	Trung Quốc	57.8	+0.4
111	Sri Lanka	57.8	+0.4
112	Trinidad và Tobago	57.7	-3.5
113	Mali	57.6	-1.0
114	Quần đảo Solomon	57.5	+2.5
115	Hy Lạp	57.3	+2.3
116	Belize	57.1	-1.5
117	Barbados	57.0	+2.5
118	Guinea-Bissau	56.9	+0.8
119	Madagascar	56.8	-0.6
120	Benin	56.7	-2.5
121	Comoros	56.2	+0.4
122	Ghana	56.0	-0.2
123	Swaziland	55.9	-5.2
124	Haiti	55.8	+6.2
125	Mongolia	55.7	+0.9
126	Senegal	55.7	-0.2
127	Papua New Guinea	55.7	+4.8
128	Bangladesh	55.1	+0.1
129	Kenya	54.7	+1.2
130	Ấn Độ	54.5	+1.9
131	Pakistan	54.4	+1.6
132	Zambia	54.3	-1.5
133	Nepal	54.1	-1.0
134	Mauritania	54.0	-0.4
135	Burma	53.9	+1.4
136	Lesotho	53.9	0
137	São Tomé và Príncipe	53.6	-1.8
138	Lào	53.6	-0.4
139	Ai Cập	53.4	+0.8
140	Lebanon	53.2	-0.1
141	Việt Nam	53.1	+0.7
142	Ethiopia	52.8	+0.1
143	Micronesia	52.3	-1.8
144	Argentina	52.3	+1.9
145	Gambia	52.3	-1.1
146	Guinea	52.2	+4.6
147	Cộng hòa Dân chủ Congo	52.1	-4.3
148	Malawi	52.0	-0.2
149	Cameroon	51.9	+0.1
150	Ukraine	51.9	+3.8
151	Sierra Leone	51.8	-0.8
152	Uzbekistan	51.5	-0.8
153	Brazil	51.4	-1.5
154	Afghanistan	51.3	+2.4
155	Maldives	51.1	+0.8
156	Iran	50.9	+0.4
157	Burundi	50.9	-2.3
158	Liberia	50.9	+1.8
159	Kiribati	50.8	-0.1
160	Niger	49.5	-1.3
161	Sudan	49.4	+0.6
162	Chad	49.3	+0.3
163	Cộng hòa Trung Phi	49.2	-2.6
164	Angola	48.6	+0.1
165	Ecuador	48.5	-0.8
166	Suriname	48.1	+0.1
167	Đông Timor	48.1	+1.8
168	Togo	47.8	-5.4
169	Turkmenistan	47.1	-0.3
170	Mozambique	46.3	-3.6
171	Djibouti	45.1	-1.6
172	Algeria	44.7	-1.8
173	Bolivia	44.1	-3.6
174	Zimbabwe	44.0	0
175	Equatorial Guinea	42.0	-3.0
176	Eritrea	41.7	-0.5
177	Cộng hòa Congo	38.9	-1.1
178	Cuba	31.9	-2.0
179	Venezuela	25.2	-1.8
180	Triều Tiên	5.8	+0.9
–	Iraq	–	–
–	Libya	–	–
–	Liechtenstein	–	–
–	Somalia	–	–
–	Syria	–	–
–	Yemen	–	–